Τι είναι η άνοια;

Συνέπεια της μακροζωίας και συχνή διάγνωση με την οποία έρχονται αντιμέτωποι αρκετοί επαγγελματίες του χώρου της Γεροντολογίας: άνοια! Ίσως είναι χρησιμότερο να ξεκινήσουμε την διερεύνησή μας εξετάζοντας τι δεν είναι η άνοια.

• Δεν είναι φυσιολογικό κομμάτι της γήρανσης-δεν αναμένεται να αποκτήσουμε όλοι άνοια καθώς γηράσκουμε.
• Δεν είναι μία. Η άνοια αποτελεί όρο «ομπρέλα» κάτω από την οποία βρίσκονται πολλά είδη με συχνότερο το Alzheimer. Στην Ελλάδα, ένα 5% του πληθυσμού έχει άνοια και από αυτό το ποσοστό, το 75,3% έχει άνοια τύπου Alzheimer (Kosmidis et al., 2018).
• Δεν σημαίνει αποκλειστικά και μόνο απώλεια μνήμης -σε πολλές περιπτώσεις αυτό δεν είναι καν το πρωταρχικό σύμπτωμα (π.χ. μετωποκροταφική).
• Δεν συνεπάγεται την αλλοίωση των δικαιωμάτων του ανθρώπου που νοσεί.
• Δεν είναι όλοι οι ασθενείς με άνοια ταυτόσημοι.
• Δεν συνεπάγεται την παραίτησή μας (τυπικών και άτυπων φροντιστών) από το να εξασφαλίσουμε μια καλή ποιότητα ζωής σε αυτούς τους ανθρώπους.

Όρος κλειδί όταν αναφερόμαστε στην άνοια είναι η διαφοροδιάγνωση από άλλες κλινικές ή ψυχιατρικές διαταραχές. Σημαντική η διάκρισή της από το οξύ οργανικό ψυχοσύνδρομο (delirium). Το delirium χαρακτηρίζεται από μια έντονη διέγερση ή παθητικότητα ψυχοκινητικά και συναισθηματικά, συνήθως έχει ιατρική αιτία (π.χ. διακοπή κάποιου φαρμάκου, χειρουργείο) και είναι παροδικό. Delirium μπορεί να δούμε και σε έναν ασθενή με άνοια.

Απαραίτητη και η διαφοροποίηση από την κατάθλιψη. Μια διαφορά που μπορεί να παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια της νευροψυχολογικής εκτίμησης είναι ότι στην περίπτωση της ύπαρξης κατάθλιψης είναι πιθανό να ακουστούν σχόλια του τύπου «δεν ξέρω» ή «δεν μπορώ», ενώ στην περίπτωση της άνοιας το άτομο θα δίνει απαντήσεις, αλλά αυτές θα είναι λανθασμένες ή ασυνάρτητες.

Ήπια Γνωστική Διαταραχή

Στην μετάβαση από τη αναμενόμενη/φυσιολογική γνωστική λειτουργία στην άνοια, υπάρχει ένα ενδιάμεσο, ιδιαίτερα σημαντικό σκαλοπάτι, αυτό της Ήπιας Γνωστικής Διαταραχής (ΗΓΔ) ή όπως ορίζεται πλέον στο διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-5 “Ελάσσων Νευρονοητική Διαταραχή”. Η ΗΓΔ περιγράφει την ύπαρξη υποκειμενικών παραπόνων μνήμης, αλλά και αντικειμενικών δυσκολιών και ελλειμάτων σε 1/6 νοητικές λειτουργίες η ύπαρξη των οποίων δεν δικαιολογείται βάσει ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου.

Η ΗΓΔ περιλαμβάνει και επιμέρους τύπους ανάλογα με το αν υπάρχει απώλεια μνήμης και με το πόσες νοητικές λειτουργίες πλήττονται. Η έγκαιρη διάγνωσή της είναι καταλυτική καθώς η σωστή διαχείρισή της μπορεί να επιφέρει μια σταθερή επίδοση ή και να μειώσει τα ελλείμματα. Επίσης, έχοντας μια διάγνωση ΗΓΔ και το πλήρες προφίλ του ατόμου μπορεί να γίνουν προβλέψεις για την εξέλιξη της κατάστασής του. Στην Ελλάδα φάνηκε ότι ένα 13,11% είχε ΗΓΔ και για τα 2/3 υπήρχε υποψία εξέλιξης σε Azheimer (Vlachos et al., 2020). Πυρηνικό στοιχείο που τη διαφοροποιεί από την άνοια είναι η ανεξαρτησία των ατόμων.

 ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΕΚΠΤΩΣΗ ΝΟΗΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ:
 Προοδευτική και επίμονη πτώση της
 επίδοσης των νοητικών λειτουργιών συγκριτικά με το παρελθόν. 
 1.Προσοχή
 2.Επιτελικές λειτουργίες
 3. Μάθηση και μνήμη
 4. Γλώσσα
 5.Οπτικοχωρικές ικανότητες
 6.Κοινωνική νόηση 

Κυρίαρχα είδη άνοιας

• Alzheimer: Πρώτα συμπτώματα: αλλαγές στον χαρακτήρα, προσοχή, μάθηση και μνήμη
• Αγγειακή: Κύρια χαρακτηριστικά: αγγειακό-εγκ. επεισόδιο, συνολική επιβράδυνση του ατόμου
• Σωμάτια Lewy: Κύριο χαρακτηριστικό: σταθερή ύπαρξη ψυχιατρικών συμπτωμάτων π.χ. ψευδαισθήσεων
• Μετωποκροταφική: Κύρια χαρακτηριστικά: νεαρή ηλικία (50+), πλήξη κοινωνικής νόησης (π.χ. άρση αναστολών)
• Άλλες μορφές: Επί νόσου Parkinson, επί νόσου Huntington, επί HIV, από κρανιοεγκεφαλική κάκωση κτλ.

Σημαντικά ερωτήματα για τους επαγγελματίες:

Η διάγνωση της άνοιας είναι κλινική και απαιτεί την εμπλοκή διάφορων ειδικοτήτων. Σύμμαχός μας στην διερεύνηση και στο σχεδιασμό εξατομικευμένης παρέμβασης είναι το αναλυτικό ιστορικό που θα αφορά το παρόν, το παρελθόν και οικογενειακό ιστορικό του ανθρώπου που έχουμε απέναντί μας.

• Είναι άνοια; (vs delirium, ΗΓΔ, κατάθλιψη, άλλη ιατρική αιτία)
• Αν είναι, τι τύπος άνοιας είναι;
• Πως εξελίσσεται; (σταθερά ή απότομα; Υπάρχουν εναλλαγές μέσα στην ημέρα;)
• Σε ποια φάση βρίσκεται τώρα; (σχεδιασμός παρέμβασης και ενημέρωση φροντιστή)