Νοητικές λειτουργίες και γνωστική έκπτωση: Κοινωνική νόηση

Η κοινωνική νόηση αναφέρεται στο σύνολο των γνωστικών διαδικασιών που επηρεάζουν την κοινωνική μας λειτουργικότητα και το πως αλληλοεπιδρούμε με τους άλλους. Είναι η νοητική λειτουργία που αφορά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους άλλους και τα συναισθήματά τους και, έτσι, επιλέγουμε πως θα συμπεριφερθούμε. Επίσης, έχει να κάνει με τον τρόπο που αξιολογούμε την κάθε κατάσταση και το πώς πρέπει να κινηθούμε (π.χ. δεν γελάμε σε μια κηδεία). Πέρα από την επιτόπια αξιολόγηση καταστάσεων, η κοινωνική νόηση μας βοηθά στο να σχηματίσουμε νοερές αναπαραστάσεις των σχέσεων και των συνθηκών και να τις χρησιμοποιούμε ευέλικτα στην καθημερινότητά μας.

Η Θεωρία του Νου (ΘτΝ) ως στοιχείο της κοινωνικής νόησης:

Η κοινωνική νόηση είναι μια ευρεία έννοια. Πάντως, ξεκάθαρο στοιχείο της αποτελεί η ΘτΝ (Premack & Woodruff, 1978). Συνοπτικά, η ΘτΝ αναφέρεται στην ικανότητά μας να συνειδητοποιούμε το ποιοι είμαστε εμείς, πως νιώθουμε, τι σκεφτόμαστε. Ταυτόχρονα, εμπερικλείει την ικανότητα αντίληψης ότι οι απόψεις μας μπορεί να διαφέρουν από αυτές των υπολοίπων. Η συνειδητοποίηση των συναισθημάτων και των σκέψεων των άλλων μας επιτρέπει να μπούμε στην θέση τους.

Γήρανση και κοινωνική νόηση:

Τα ευρήματα σχετικά με τις επιδόσεις μεγαλύτερων ενηλίκων σε δοκιμασίες κοινωνικής νόησης είναι αντιφατικά. Από την μία, φαίνεται ότι στο μη παθολογικό γήρας, οι επιδόσεις είναι αρκετά καλές, καθώς η ΘτΝ έχει να κάνει και με την συσσωρευμένη κοινωνική γνώση που αποκτάται με την πάροδο των χρόνων. Από την άλλη, φαίνεται να δυσκολεύονται αν οι δοκιμασίες απαιτούν ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών, γνωστικές λειτουργίες όπως οι εκτελεστικές και χρήση της ρέουσας νοημοσύνης, ιδιαίτερα στις πιο πολύπλοκες μορφές κοινωνικής νόησης, όπως είναι ο έμμεσος λόγος.

Σχετικά με αυτό, μελετήθηκε η επίδοση νεότερων και μεγαλύτερων ενηλίκων σε δοκιμασίες έμμεσου λόγου και συγκεκριμένα στην διάκριση του σαρκασμού από την ειλικρίνεια και το χιούμορ. Φάνηκε ότι οι μεγαλύτεροι ενήλικες που είχαν χειρότερη γνωστική επίδοση και καταθλιπτική συμπτωματολογία δυσκολεύονταν περισσότερο από τους νεότερους στην διάκριση (Χατζηευφραιμίδου et al., 2014). Παρόμοια είναι τα ευρήματα και σε άλλες έρευνες. Φαίνεται ότι η μεγαλύτερη ηλικία μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την κοινωνική νόηση έμμεσα μέσω της έκπτωσης σε διάφορες γνωσιακές λειτουργίες.

Κοινωνική νόηση και γνωστική έκπτωση:

Δυσκολίες στην κοινωνική νόηση μπορεί να οδηγήσουν σε λανθασμένες κοινωνικές ερμηνείες ή σε μη λογικές αντιδράσεις (λ.χ. ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά). Το κύριο μέρος του εγκεφάλου στο οποίο εντοπίζεται η συγκεκριμένη νοητική λειτουργία είναι ο μετωπιαίος λοβός. Για παράδειγμα, στην μετωποκροταφική άνοια, μεταξύ των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων είναι η έκπτωση στην κοινωνική νόηση (π.χ. ανάρμοστη κοινωνική συμπεριφορά, άρση αναστολών κτλ.)

Στην περίπτωση ήπιας έκπτωσης, το άτομο παρουσιάζει διακριτικές αλλαγές στην συμπεριφορά του, αδυναμία ερμηνείας των εκφράσεων του προσώπου ή περιορισμένη ενσυναίσθηση, ακόμα και απάθεια. Θα δυσκολεύεται να αξιολογήσει πλήρως κάποια κοινωνική περίσταση και μπορεί να είναι πιο εξωστρεφές ή εσωστρεφές συγκριτικά με το παρελθόν. Σε αυτήν την φάση, οι αλλαγές είναι πιο διακριτικές ή παροδικές.

Στην περίπτωση εντονότερης έκπτωσης, το άτομο παρουσιάζει, ξεκάθαρα πια, δυσκολία στην αντίληψη των κοινωνικών νορμών. Δεν μπορεί να αξιολογήσει σωστά την στάση και τα συναισθήματα των άλλων και είναι συχνό να εμμένει σε θέματα συζήτησης που είτε δεν αφορούν τους ανθρώπους γύρω του, είτε τους φέρνουν σε δύσκολη θέση. Επίσης, παρατηρείται άρση αναστολών και υποτίμηση του κινδύνου ή της ασφάλειας. Συνήθως το άτομο δεν έχει επίγνωση αυτών των αλλαγών στην συμπεριφορά του.

Εκτίμηση κοινωνικής νόησης:

Όπως έχει ειπωθεί και για τις υπόλοιπες νοητικές λειτουργίες, η έκπτωση έγκειται σε αλλαγές στην συμπεριφορά του ατόμου συγκριτικά με το παρελθόν και που, πλέον, πλήττουν την καθημερινότητά του. Οι τρόποι εκτίμησης της κοινωνικής νόησης είναι πολλοί. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την αναγνώριση συναισθημάτων βλέποντας φωτογραφίες διαφορετικών προσώπων. Η ΘτΝ θα μπορούσε να αξιολογηθεί μέσω σεναρίων που παρουσιάζονται στο άτομο και του ζητούν να αξιολογήσει, να δικαιολογήσει και να προβλέψει τις συμπεριφορές των ηρώων.

Ενδεικτικές πηγές:

Χατζηευφραιμίδου, Α., Μωραΐτου, Δ., Παπαντωνίου, ., Ναζλίδου, Ε. & Πάντσιου, Κ. (2014). O ρόλος της ηλικίας στην κοινωνική νόηση: Σύγκριση νέων, μεσηλίκων και ηλικιωμένων ως προς την κατανόηση του σαρκασμού .Επιστημονική Επετηρίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 7, 1-55. doi:https://doi.org/10.12681/jret.854

Κοινωνική νόηση σε ενήλικες: ο ρόλος του γνωσιακού ελέγχου: https://www.gerolib.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=558:koinwnikh-nohsh-se-enhlikes-o-rolos-toy-gnwsiakoy-elegchoy&Itemid=212&lang=el

Φωτογραφία από τον χρήστη Andrea Piacquadio στο Pexels