Νοητικές λειτουργίες και γνωστική έκπτωση: Οπτικοχωρικές δεξιότητες

Οι οπτικοχωρικές δεξιότητες (και οπτικο-αντιληπτικές) αναφέρονται στις ανώτερες νοητικές λειτουργίες που έχουν να κάνουν με την αναγνώριση και διάκριση ερεθισμάτων. Πιο συγκεκριμένα, είναι οι δεξιότητες που μας βοηθάνε στο να αναλύσουμε το περιβάλλον γύρω μας, να οργανώσουμε τον χώρο, να κάνουμε ερμηνείες και κατηγοριοποιήσεις.

Τα ακόλουθα αποτελούν παραδείγματα ορισμένων οπτικοχωρικών δεξιοτήτων:

• Αναγνώριση προσώπων
• Ευπραξία
• Ανάγνωση χάρτη
• Προσανατολισμός
• Νοητική πλοήγηση (π.χ. σχεδιασμός διαδρομής στο μυαλό μας)
• Νοητική περιστροφή αντικειμένων (π.χ. να βλέπω νοητά έναν κύβο και να τον περιστρέφω)
• Αίσθηση απόστασης
• Αντίληψη βάθους

Εντοπίζοντας τις οπτικοχωρικές δεξιότητες στον εγκέφαλο:

Το κυρίαρχο εγκεφαλικό ημισφαίριο για τις λειτουργίες που σχετίζονται με την αντίληψη και τον χώρο είναι το δεξί και συγκεκριμένα, ο ινιακός και ο βρεγματικός λοβός. Αντίθετα, το αριστερό ημισφαίριο έχει αναφερθεί ως το κυρίαρχο για τις γλωσσικές δεξιότητες. Εδώ, ενέργειες όπως η αίσθηση βάθους ή η αναγνώριση ενός φιλικού προσώπου δεν χρειάζονται κάποιον λεκτικό έλεγχο.

Γήρανση και οπτικοχωρικές δεξιότητες:

Έρευνες έχουν δείξει ότι η αύξηση της ηλικίας συνδέεται με πτώση στην επίδοση των οπτικοχωρικών δεξιοτήτων. Ωστόσο, θα λέγαμε ότι αυτή η πτώση είναι και ως ένα βαθμό αναμενόμενη καθώς με την αύξηση της ηλικίας εμφανίζονται συχνά προβλήματα όρασης και ακοής. Επίσης, υπάρχει πτώση στην ταχύτητα επεξεργασίας των δεδομένων και όλα αυτά συμβάλλουν στην επίδοση στις οπτικο-αντιληπτικές δεξιότητες. Βέβαια, η έκπτωση δεν είναι καθολική-εξαρτάται από την εκάστοτε δραστηριότητα και τις απαιτήσεις της. Βαρύνουσας σημασίας είναι κι η εξάσκηση που κάνει ο καθένας προκειμένου να διατηρεί τις επιδόσεις του.

Ενδείξεις ήπιας και εντονότερης γνωστικής έκπτωσης:

Η γνωστική έκπτωση σε οποιαδήποτε νοητική λειτουργία γίνεται εμφανής μέσω της σύγκρισηςτης τωρινής επίδοσης του ατόμου με αυτήν που είχε στο παρελθόν. Καταλυτικός παράγοντας είναι οι δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζει πλέον στην καθημερινότητα. Στην πορεία του γήρατος αναμένουμε κάποια έκπτωση στις δεξιότητες, όχι όμως και στην καθημερινή λειτουργικότητα.

Κάποιες ενδείξεις ήπιας έκπτωσης των οπτικοχωρικών δεξιοτήτων μπορεί να είναι οι ακόλουθες:

• Χρήση οδηγιών και εξάρτηση από άλλους προκειμένου να προσανατολιστεί για να φτάσει σε κάποιο νέο μέρος.
• Εξάρτηση από χάρτες
• Αν δεν συγκεντρώνεται, χάνεται πιο εύκολα
• Δυσκολίες στο παρκάρισμα
• Μεγαλύτερη προσπάθεια για χωρικές δραστηριότητες όπως το ράψιμο ή συναρμολόγηση αντικειμένων.

Ορισμένες ενδείξεις εντονότερης έκπτωσης θα μπορούσαν να είναι οι εξής:

• Αισθητή δυσκολία σε δραστηριότητες όπου δε υπήρχε πρόβλημα παλιότερα (π.χ. χρήση εργαλείων, οδήγηση)
• Αποπροσανατολισμός σε οικεία περιβάλλοντα
• Σύγχυση όταν δεν υπάρχει επαρκής φωτισμός ή σκιές

Εκτίμηση οπτικοχωρικών δεξιοτήτων:

Όπως ισχύει και για τις άλλες νοητικές λειτουργίες, έτσι και για τις οπτικοχωρικές η αξιολόγηση λαμβάνει υπόψη και τις υπόλοιπες μιας και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Για παράδειγμα, το να αντιγράψει κάποιος ένα σχήμα προϋποθέτει ότι το πρόσεξε (προσοχή), το θυμάται (μνήμη) και κάνει κάποιο πλάνο για το από πού θα ξεκινήσει (εκτελεστικές λειτουργίες).

Δύο από τα ευρέως και πιο γνωστά εργαλεία εκτίμησης οπτικοχωρικών δεξιοτήτων είναι τα ακόλουθα:

• Clock Drawing Test
• Αντιγραφή του σύνθετου σχεδίου του Rey-Osterrieth (Rey-Osterrieth complex figure)

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Meneghetti, C., Muffato, V., Borella, E. & De Beni R. (2018). Map Learning in Normal Aging: The Role of Individual Visuo-Spatial Abilities and Implications. Curr Alzheimer Res. 15(3), 205-218. Doi: 10.2174/1567205014666171030113515. PMID: 29086697.

Muffato, V., Meneghetti, C., & De Beni, R. (2020). The role of visuo-spatial abilities in environment learning from maps and navigation over the adult lifespan. Br J Psychol. 111(1), 70-91. Doi: 10.1111/bjop.12384. PMID: 30927263.

Techentin, C., Voyer, D. & Voyer, S, D. (2014). Spatial abilities and aging: a meta-analysis. Exp Aging Res. 40(4), 395-425. Doi: 10.1080/0361073X.2014.926773. PMID: 25054640.

Φωτογραφία από τον χρήστη Soulful Pizza στο Pexels