Νοητικές λειτουργίες και γνωστική έκπτωση: Γλώσσα

Η γλωσσική επεξεργασία είναι μια πολύπλοκη διεργασία, αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης αισθητικών, κινητικών και μνημονικών διεργασιών. Είναι εύλογο ότι η έκπτωση σε οποιαδήποτε συνδεόμενη νοητική λειτουργία (π.χ. ακοή ή μνήμη) θα επηρεάσει και την γλώσσα. Η λειτουργία της γλώσσας εμπεριέχει την παραγωγή λόγου (ευφράδεια, κατονομασία, γραμματική, σύνταξη, εύρεση κατάλληλης λέξης) και την κατανόηση του λόγου.

Εντοπίζοντας την Γλώσσα στον εγκέφαλο

Η κατανόηση της νευρωνικής βάσης της γλώσσας αποτελεί χρόνιο στοίχημα για την νευροψυχολογία. Γενικά θα λέγαμε ότι οι κύριες περιοχές που εμπλέκονται βρίσκονται στο αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο. Πρόκειται για την περιοχή Broca που έχει να κάνει με την παραγωγή του λόγου και την περιοχή Wernicke που έχει να κάνει με την κατανόηση.

Γήρανση και Γλώσσα

Δεν συναντάμε γλωσσικά προβλήματα σε όλους τους μεγαλύτερους ενηλίκους και αυτό μας δείχνει ότι η ηλικία από μόνη της δεν προδικάζει την διατήρηση της γλωσσικής ικανότητας. Οι όποιες αλλαγές μπορεί να οφείλονται σε νευρολογικές αιτίες, σε ενδογλωσσικές (π.χ. μείωση στα επίπεδα ενεργοποίησης μεταξύ των διάφορων συστημάτων που αλληλεπιδρούν), σε γνωσιακές (π.χ. μείωση ταχύτητας επεξεργασίας πληροφοριών, εξασθένηση εργαζόμενης μνήμης και ικανότητα ανάκλησης) ακόμη και σε εκπαιδευτικές ή κοινωνικές. Οι τομείς που πλήττονται περισσότερο είναι οι εξής:

• Λεκτική ανάκληση: Δυσκολία εύρεσης συγκεκριμένης λέξης και εξασθένιση βασικού λεξιλογίου. Μπορούν να διευκολυνθούν από φωνολογικές πληροφορίες όπως «η λέξη αρχίζει από -β-». Μεγαλύτερη δυσκολία στην εύρεση κύριων ονομάτων εξαιτίας της μη συχνής χρήσης. Μη δυσκολία στην εύρεση ορισμών λέξεων ή στο «εξειδικευμένο» λεξιλόγιο.
• Κατανόηση προφορικού λόγου: Συνδέεται με την προσοχή και την μνήμη. Δυσκολία σε μη ιδανικές συνθήκες: πολύ γρήγορος/αργός ρυθμός, προφορά, σύνθετο συντακτικό.
• Ικανότητα αφήγησης: Δυσκολία στην αναπαραγωγή καθώς τείνουν να δίνουν λιγότερες πληροφορίες. Στον αυθόρμητο λόγο συνηθίζουν να μακρηγορούν και να δίνουν και περιττές πληροφορίες. Σημειώνεται ότι συνήθως είναι σε θέση να διορθώσουν τα λάθη τους.
• Ορθογραφία: Δυσκολίες στην υπαγόρευση καθώς αυτή απαιτεί την ανάκληση των λέξεων που πρέπει να γράψουν. Ωστόσο και πάλι μπορούν να αναγνωρίσουν τα λάθη τους. Δεν παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην ανάγνωση.

Αναμενόμενη έναντι παθολογικής γλωσσικής έκπτωσης

Συχνά καθίσταται δύσκολο να διαχωριστούν οι αναμενόμενες αλλαγές του γήρατος από αυτές που συντελούνται κατά την Ήπια Γνωστική Διαταραχή (ΗΓΔ). Αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι οι αλλαγές διαφοροποιούνται ως προς την ένταση και την συχνότητά τους συγκριτικά με το παρελθόν. Στην ΗΓΔ το άτομο έχει υποκειμενικά παράπονα για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Δυσκολεύεται στις δοκιμασίες κατονομασίας λέξεων, αλλά λέξεων που είναι χαμηλής συχνότητας και απαιτούν πρόσβαση στην σημασιολογική μνήμη. Καθώς η έκπτωση γίνεται εντονότερη, ο λόγος γίνεται πιο γενικευμένος και εμφανίζονται δυσκολίες τόσο στην παραγωγή όσο και στην κατανόηση.

Εκτίμηση γλωσσικής έκπτωσης

Οι δοκιμασίες για την εκτίμηση της γλωσσικής ικανότητας εξετάζουν την εκφορά του λόγου, την κατανόηση, την επανάληψη, την κατονομασία, τον γραπτό λόγο, καθώς και την ύπαρξη παραφασιών. Με τον όρο αφασία αναφερόμαστε στην διαταραχή παραγωγής ή κατανόησης (ή και των δύο) του γραπτού, προφορικού ή συμβολικού λόγου. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι αφασίας ανάλογα με την συμπτωματολογία.

Ενδεικτικές δοκιμασίες εκτίμησης:

• Boston Naming Test
• PPVT-4 (Peabody Picture Vocabulary Test 4^th Edition)
• Fichas Token Test