Η εμπειρία της κατάθλιψης στους μεγαλύτερους ενήλικες
Συχνά οι μεγαλύτεροι ενήλικες υποτιμούν ή δεν αναγνωρίζουν τις ενδείξεις και τα σημάδια της κατάθλιψης, με αποτέλεσμα να μη λαμβάνουν την υποστήριξη που χρειάζονται. Κάποιοι από τους λόγους είναι οι ακόλουθοι:
- Θεωρούν την εμπειρία της κατάθλιψης ως ένα κομμάτι της γήρανσης.
- Ζουν απομονωμένοι, και άρα χωρίς σημαντικούς άλλους ή κοινωνικό περίγυρο που θα μπορούσε να παρατηρήσει τις δυσκολίες τους.
- Δεν αναγνωρίζουν το ψυχολογικό υπόβαθρο των σωματικών παραπόνων που έχουν.
- Δυσκολεύονται λόγω του στίγματος που συνοδεύει τις ψυχικές δυσκολίες.
Οι μεγαλύτεροι ενήλικες με γνωστικές διαταραχές και διαταραχές της διάθεσης είναι οι πιο συχνοί χρήστες των υπηρεσιών υγείας. Εν τούτοις εξακολουθούν να υποδιαγιγνώσκωνται ή/και να υποθεραπεύοναι από τους επαγγελματίες υγείας. Παράλληλα, στο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον (όταν υπάρχει) των μεγαλύτερων ενηλίκων συχνά δεν υπάρχει η κατάλληλη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση με αποτέλεσμα πολλές φορές να “αγνοούν” τις ενδείξεις των ψυχικών δυσκολιών που μπορεί να βιώνει ο οικείος τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ένας μεγαλύτερος ενήλικας που βιώνει καταθλιπτικές δυσκολίες είτε να μη λαμβάνει καθόλου είτε να αργεί σημαντικά να λάβει την υποστήριξη που χρειάζεται.
Ενδείξεις Κατάθλιψης στους Μεγαλύτερους Ενήλικες
Η περιστασιακή ή παροδική θλίψη, αποτελεί μια συνήθη εμπειρία, που όλοι βιώνουμε σε διάφορες φάσεις της ζωής. Η κατάθλιψη συνιστά μια διαταραχή της διάθεσης, όπου συναισθήματα θλίψης, ανηδονίας, ή απογοήτευσης βιώνονται στην καθημερινότητα και παραμένουν για εβδομάδες ή και περισσότερο, προκαλώντας σημαντική ενόχληση ή έκπτωση σημαντικών περιοχών της λειτουργικότητας του ατόμου. Ο μεγαλύτερος ενήλικας μπορεί να βιώνει κάποια από τα παρακάτω:
- Θλίψη.
- Ανεξήγητους ή επιδεινούμενους πόνους στο σώμα.
- Απουσία ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που προηγουμένως προσέφεραν ευχαρίστηση.
- Απώλεια όρεξης και βάρους, ή αυξημένη όρεξη και αύξηση βάρους.
- Αίσθημα απελπισίας ή αβοηθησίας.
- Έλλειψη ενεργητικότητας ή κόπωση.
- Δυσκολίες στον ύπνο (δυσκολίες στην έλευση ύπνου, αϋπνία, υπερυπνία, υπνηλία στη διάρκεια της μέρας, πρόωρη αφύπνιση).
- Αισθήματα αναξιότητας ή ενοχής.
- Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση.
- Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονικό ιδεασμό.
- Δυσκολίες στη συγκέντρωση, στη μνήμη, και στη λήψη αποφάσεων.
- Παραμέληση προσωπικής υγιεινής και φροντίδας εαυτού.
Χρειάζεται να τονιστεί ότι ιδιαίτερα στους μεγαλύτερους ενήλικες, η κατάθλιψη μπορεί να μη βιώνεται ως επίμονη θλίψη, αλλά να εμφανίζεται με παράπονα έλλειψης ενέργειας, δυσκολιών στη μνήμη, ή με σωματικά συμπτώματα, και ιδίως επίμονους πόνους, που δεν υποχωρούν με ιατρική φροντίδα. Σε μερικές περιπτώσεις, τα σωματικά συμπτώματα ή η επιδείνωση οργανικών/ιατρικών καταστάσεων συνιστούν ενδείξεις καταθλιπτικών δυσκολιών στους μεγαλύτερους ενήλικες.
Πένθος & Κατάθλιψη
Είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη το βίωμα της απώλειας στην τρίτη ηλικία: απώλειες στην ανεξαρτησία, την κινητικότητα, την υγεία, και απώλειες σημαντικών άλλων, ώστε να μην παθολογικοποιούνται φυσιολογικές αντιδράσεις σε γεγονότα ζωής. Συνήθως η εμπειρία του πένθους περιλαμβάνει μια πληθώρα συναισθημάτων και εναλλαγές, με “εύκολες” και “δύσκολες” μέρες, και θα πρέπει να διακρίνεται από την εμπειρία της κατάθλιψης.
Παράγοντες Κινδύνου για την Εκδήλωση Κατάθλιψης στην Τρίτη Ηλικία
Προβλήματα υγείας: όπως οι ασθένειες, οι αναπηρίες, ο χρόνιος πόνος, η γνωστική έκπτωση.
Μοναξιά και απομόνωση: η απουσία ενός υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου, συχνά σε συνδυασμό με μειωμένη δυνατότητα για κινητικότητα, μπορεί να επιβαρύνουν ιδιαίτερα τον μεγαλύτερο ενήλικα.
Αιφνίδιες ή σημαντικές αλλαγές ζωής: συνταξιοδότηση, οικονομικές δυσκολίες, απώλειες σημαντικών άλλων, αυξημένη εξάρτηση από άλλους για φροντίδα, κακοποίηση ή παραμέληση από πρόσωπα φροντίδας, φροντίδα αγαπημένου προσώπου (συνήθως του συζύγου) το οποίο πάσχει από χρόνια νόσο.
Ο Ρόλος των Ιατρικών Παραγόντων
Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ο ρόλος της σωματικής υγείας και η σύνδεση ιατρικών καταστάσεων με την επιδείνωση της ψυχικής υγείας του ατόμου. Κάποια σοβαρή ή/και χρόνια ασθένεια, συνοδευόμενη από χρόνιο πόνο, η έκπτωση της κινητικότητας ή μια ασθένεια απειλητική για τη ζωή, μπορεί να αυξήσουν την ψυχική ευαλωτότητα του μεγαλύτερου ενήλικα. Από την άλλη, η κατάθλιψη στην τρίτη ηλικία φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά τις συνυπάρχουσες σωματικές παθήσεις. Ενδεικτικά αναφέρονται παρακάτω κάποιες ιατρικές καταστάσεις συνδεόμενες με την κατάθλιψη:
- Νόσος Πάρκινσον
- Εγκεφαλικά Επεισόδια
- Καρδιαγγειακές παθήσεις.
- Καρκίνος
- Διαβήτης
- Διαταραχές στη λειτουργία του θυρεοιδούς
- Άνοιες (όπως η νόσος Alzheimer)
- Συστηματικός ερυθυματώδης λύκος κ.ά.
Άνοια και Κατάθλιψη
Οι δύο αυτές καταστάσεις έχουν ομοιότητες, που καθιστούν δύσκολη τη διαφοροδιάγνωσή τους. Κάποιες φορές η κλινική εικόνα της κατάθλιψης στους ηλικιωμένους μπορεί να μοιάζει με αυτήν της άνοιας, όταν κυριαρχούν τα προβλήματα μνήμης, οι διαταραχές της συγκέντρωσης, η βραδύτητα λόγου και κινήσεων, και τα επεισόδια σύγχυσης. Παρουσιάζουν ωστόσο διαφοροποιήσεις στην έναρξη, την πορεία, την επίγνωση και τα επιμέρους χαρακτηριστικά, αλλά και στην αντιμετώπιση και τη θεραπεία.
Γίνεται σαφές από τα παραπάνω ότι είναι αναγκαία η υποστήριξη προς τους μεγαλύτερους ενήλικες τόσο από τους οικείους όσο και από τους επαγγελματίες υγείας, όταν παρατηρούνται αλλαγές και σημάδια απόσυρσης ή θλίψης, τα οποία επιμένουν. Ιδίως στην συγκεκριμένη περίοδο της ζωής, η ψυχική ευαλωτότητα μπορεί να αλληλοεπιδράσει με πολλαπλές ευαλωτότητες που ενδεχομένως υπάρχουν (σωματική υγεία, συνθήκες ζωής, σχέσεις) και να έχει σοβαρές συνέπειες για όσους τη βιώνουν. Ταυτόχρονα, αναγκαία είναι και η ενημέρωση και εκπαίδευση των επαγγελματιών φροντιστών, ώστε να παρατηρούν τις αλλαγές και να λαμβάνουν δράση για την κατάλληλη υποστήριξη των φροντιζόμενων.
Ενδεικτικές Πηγές:
Αργυριάδου, Σ. (Νοέμβριος, 2002). Άνοια και Κατάθλιψη στην Τρίτη Ηλικία. Η παρέμβαση του Γενικού/ Οικογενειακού Γιατρού στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας. Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής, Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health
