Ηλικιακές Διακρίσεις στον Λόγο και την Επικοινωνία

Ο όρος ηλικιακές διακρίσεις [«Ageism»] αναφέρεται στη διαδικασία της συστηματικής στερεοτυποποίησης και διάκρισης σε βάρος των μεγαλύτερων ενηλίκων με βάση την ηλικία τους. Αποτελεί όρο ομπρέλα που περιλαμβάνει πεποιθήσεις, στάσεις, προσδοκίες συμπεριφορές και διαδικασίες. Εμφανίζεται τόσο στο μικρο-επίπεδο των σχέσεων όσο και σε θεσμικό επίπεδο και σε κοινωνικές διεργασίες. Στο άρθρο αυτό θα εστιάσουμε στις μορφές που εμφανίζονται οι ηλικιακές διακρίσεις στον λόγο και την επικοινωνία, ιδιαίτερα στην αλληλεπίδραση των φροντιστών με τους μεγαλύτερους ενήλικες.

Η τροποποίηση και προσαρμογή του λόγου όταν απευθύνεται κανείς σε έναν μεγαλύτερο ενήλικα προκειμένου να ανταποκριθεί σε υποτιθέμενες ιδιαίτερες επικοινωνιακές ανάγκες του, αποτελεί συχνά το αποτέλεσμα στερεότυπων σε σχέση με την ηλικία. Για παράδειγμα, οι νεότεροι ενήλικές χρησιμοποιούν κάποιες φορές πατροναριστικό λόγο στην αλληλεπίδραση με τους μεγαλύτερους ενήλικες, ο οποίος έχει χαρακτηριστικά όπως η απλούστευση, ο αργός ρυθμός, ο έντονος τόνος ομιλίας, ο υποτιμητικός συναισθηματικός τόνος, και η χαμηλή ποιότητα λόγου. Όπως προκύπτει από έρευνες, ένας τέτοιος λόγος αποτελεί βασικό συστατικό των ηλικιακών διακρίσεων και έχει σημαντικές συνέπειες στο διαπροσωπικό πεδίο, καθώς επιδρά αρνητικά στην αίσθηση ταυτότητας, στην αυτό-εκτίμηση και στις μακροπρόθεσμες επικοινωνιακές δεξιότητες των μεγαλύτερων ενηλίκων (Ryan, Hamilton, & Kwong See, 1994).

Ιδιαίτερα σημαντικές για τους μεγαλύτερους ενηλίκους είναι και οι αλληλεπιδράσεις που λαμβάνουν χώρα σε πλαίσια φροντίδας, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα άτομα άνω των 64 ετών είναι οι πιο συχνοί χρήστες των συστημάτων υγείας. Κατά συνέπεια, επενδύουν ένα σημαντικό τμήμα του χρόνου τους στην αλληλεπίδραση σε με φροντιστές και οι αλληλεπιδράσεις αυτές επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα της ζωή τους. Έχει βρεθεί ότι συχνά οι μεγαλύτεροι ενήλικες κατά την επικοινωνία με γιατρούς και άλλους επαγγελματίες φροντιστές λαμβάνουν λιγότερες ιατρικές πληροφορίες σε σχέση με τους νεότερους ασθενείς και περισσότερες συνταγογραφήσεις από ότι νεότεροι ασθενείς με αντίστοιχα συμπτώματα. Ακόμη στις αξιολογήσεις συχνά οι επαγγελματίες φαίνεται ότι πλαισιώνουν τις δυσκολίες των μεγαλύτερων ενηλίκων ως αναπόσπαστο και εγγενές κομμάτι της διαδικασίας γήρανσης, ενσταλάζοντας ένα αίσθημα αβοηθησίας στους μεγαλύτερους ενήλικες.

Η χρήση στερεοτυπικής γλώσσας και μορφών επικοινωνίας που αντανακλούν τον ηλικιακό ρατσισμό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο αλληλεπιδράσεων που οδηγούν στη μη ικανοποίηση και την αποδυνάμωση των μεγαλύτερων ενηλίκων. Ο κύκλος αυτός είναι συχνά τόσο αυτονόητος και διάχυτος που μπορεί να γίνει αντιληπτός σε κάποια πλαίσια ακόμη και ως η κατάλληλη απόκριση και στάση.

Πρόκειται για έναν εκτεταμένο φαινόμενο που δεν αφορά μόνο τη φροντίδα αλλά το σύνολο των αλληλεπιδράσεων και των δομών και πολιτικών. Ιδιαίτερα ωστόσο σε ό,τι αφορά το πεδίο της παροχής φροντίδας, φαίνεται ότι υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στα στερεότυπα σε σχέση με την ηλικία, τη χρήση γλώσσας από τους επαγγελματίες που αποτυπώνει τις ηλικιακές διακρίσεις και σε χαμηλότερα αποτελέσματα για τη υγεία των μεγαλύτερων ηλικιωμένων

Κρίνεται επομένως αναγκαίο στο επίπεδο της καθημερινής πρακτικής οι επαγγελματίες φροντίδας να αναστοχαστούν και να προσδιορίσουν εκ νέου τη γλώσσα και τους τρόπους επικοινωνίας με τους μεγαλύτερους ενήλικες, καθώς και τις παραδοχές που φέρουν μέσα από τον λόγο τους. Ενδεικτικά μπορεί κανείς να αναζητήσει στη σκέψη και τον λόγο του τα ακόλουθα:

Υπεργενίκευση

Το να βρίσκονται οι άνθρωποι στην ίδια ηλικία δε τους καθιστά και όμοιους. Οι διαφορετικές εμπειρίες ζωής και οι διαφορετικές συνιστώσες της καθημερινότητας και των συνθηκών διαμορφώνουν άλλα χαρακτηριστικά και άλλες στάσεις και συμπεριφορές των ανθρώπων σε κάθε ηλικία. Είναι σημαντικό στην επικοινωνία με ή σχετικά με τους μεγαλύτερους ενήλικες να λαμβάνονται υπόψη και να αντανακλώνονται η ετερογένεια και οι διαφοροποιήσεις στις δυνατότητες, τις ιστορίες ζωής και τις εμπειρίες εντός και μεταξύ των διαφορετικών ηλικιών.

Η πλαισίωση ως «προβληματικό»

Η πιο ισορροπημένη και ουδέτερη προσέγγιση και διατύπωση των ζητημάτων, η οποία αποτυπώνει τόσο τις προκλήσεις όσο και τις δυνατότητες που απορρέουν από τις δημογραφικές αλλαγές και την εξελικτική πορεία, είναι πιο βοηθητική.

Ουδέτερη γλώσσα

Αποφύγετε όρους που φέρουν κάποιο στίγμα ή είναι φορτισμένοι με αρνητικές συνδέσεις. Προτιμήστε περιγραφικές διατυπώσεις που αφορούν στις εκδηλώσεις και τις πράξεις των ανθρώπων π.χ. ο ηλικιωμένος κύριος, ο γέρος vs μεγαλύτερος ενήλικας, άτομο 60 ετών και άνω κλπ

Εμείς και οι άλλοι

Ο διαχωρισμός μεταξύ των ανθρώπων και των ηλικιακών ομάδων και η απόδοση διακριτών χαρακτηριστικών δεν είναι βοηθητικός καθώς εισάγει ένα φανταστικό όριο που διαχωρίζει τον νέο εαυτό από τον μεγαλύτερο και δημιουργεί χάσμα στη συνέχεια της εμπειρίας των ανθρώπων.

ΕνδεικτικέςΠηγές: Ryan, E. B., Hamilton, J., & Kwong See, S. (1994). Patronizing the old: How do younger and older adults respond to baby talk in the nursing home? International Journal of Aging and Human Development, 39, 21–32.

Nussbaum, J. F., Pitts, M. J., Huber, F. N., Krieger, J. L. R., & Ohs, J. E. (2005). Ageism and ageist language across the life span: Intimate relationships and Non‐intimate interactions. Journal of Social Issues, 61(2), 287-305.

https://www.who.int/publications/m/item/quick-guide-to-avoid-ageism-in-communication

Photo by Markus Spiske on Unsplash