Επανεφ-ευρίσκοντας τον εαυτό μέσα από τη μουσική
Η σύνδεση με την μουσική μπορεί πέρα από ψυχαγωγική να είναι και θεραπευτική. Μάλιστα, η ενεργητική ενασχόληση με τη μουσική μπορεί να αποτελεί μια πρακτική που βοηθά στην προώθηση της υγείας και της ποιότητας ζωής. Ο Even Ruud (2012) προσδιορίζει συγκεκριμένα τέσσερις διαστάσεις της ποιότητας ζωής, στις οποίες η ενασχόληση με τη μουσική μπορεί να συμβάλει σημαντικά:
- ζωτικότητα (συναισθηματική ζωή, αισθητική ευαισθησία, ευχαρίστηση),
- ο εαυτός ως δρων υποκείμενο (αίσθηση ικανότητας και ενδυνάμωσης),
- κοινωνική αναγνώριση, αίσθηση ανήκειν (κοινωνικά δίκτυα, κοινωνικό κεφάλαιο),
- και νόημα (συνέχεια παράδοσης, υπερβατικές αξίες, ελπίδα).
Οι διαστάσεις αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τους μεγαλύτερους ενήλικες, την αίσθηση ταυτότητας και την ευζωία τους. Συνολικά, μέσα από μελέτες έχει αναδειχθεί ένα εύρος από οφέλη στην υγεία και την ποιότητα ζωής των μεγαλύτερων ενηλίκων με τη συμμετοχή τους και την ενεργό εμπλοκή στη μουσική και τη μουσικοθεραπεία. Πιο συγκεκριμένα έχει βρεθεί ότι η μουσική μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα:
- στην αυτοεκτίμηση,
- στην αυτοπεποίθηση,
- στη σωματική και συναισθηματική ευεξία,
- στην κοινωνική σύνδεση
- στην αίσθηση ανεξαρτησίας
- στην άρση της μοναξιάς και της απομόνωσης
- στην κοινωνική αλληλεπίδραση
- στην ενεργοποίηση
Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η ενασχόληση με τη μουσική μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα στην υποστήριξη ανθρώπων με ήπια έως μέτρια άνοια αλλά και σε υγιείς μεγαλύτερους ενήλικες σε γνωστικό, σωματικό, κοινωνικό, και συναισθηματικό επίπεδο. Συνολικά, η ενασχόληση με τη μουσική μπορεί να συμβάλει στην προώθηση της ενεργούς γήρανσης στους μεγαλύτερους ενήλικες.
Επίσης, οι μεγαλύτεροι ενήλικες αναφέρουν πως η μουσική τους βοηθά να αναστοχαστούν σχετικά με την προσωπικότητά τους, καθώς λειτουργεί σαν ένα μέσο για να ορίσουν τον εαυτό και την ταυτότητά τους (Hays and Minichiello, 2005). Για αυτό, η χρήση της μουσικής και η σύνδεσή της με την ανάδειξη αναμνήσεων και πλευρών της βιογραφίας ενός ατόμου, μπορεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη στη δουλειά με τους μεγαλύτερους ενήλικες. Η διαδικασία της ανάκλησης αναμνήσεων συμπεριλαμβάνει την ανάσυρση “ξεχασμένων” εμπειριών και μπορεί να ενισχύσει την κοινωνικοποίηση, την αυτοεκτίμηση, την ικανοποίηση από τη ζωή, και να μειώσει τα συναισθήματα θλίψης και απελπισίας.
Αυτοβιογραφία…μετά μουσικής
Ένα εργαλείο που έχει κατασκευαστεί-και στοιχεία του μπορεί να είναι ωφέλιμα στην καθημερινή πρακτική με μεγαλύτερους ενήλικες- είναι η μουσική αυτοβιογραφία μέσω συνέντευξης. Η συνέντευξη αυτή αφορά σε μια συζήτηση όπου ο μεγαλύτερος ενήλικας επιλέγει κάποια τραγούδια για τα οποία θα ήθελε να συζητήσει και έπειτα προσκαλείται να μιλήσει για τις μουσικές του αναμνήσεις μέσα από ερωτήσεις όπως – Ποια είναι η πρώτη σου ανάμνηση; -Συνήθιζαν οι γονείς σου να τραγουδούν στο σπίτι; -Ποιο τραγούδι έπαιξε στον γάμο σου; Υπάρχουν τραγούδια που έχεις συνδέσεις με συγκεκριμένα γεγονότα στη ζωή σου; Μετά τη συνέντευξη ακολουθούν μουσικές παρεμβάσεις, όπου ο μεγαλύτερος ενήλικας ενθαρρύνεται να τραγουδήσει ή να παίξει μουσική και ακολούθως συμμετέχει και ο συνεντευκτής.
Το εργαλείο αυτό προτάθηκε από την ισραηλινή μουσικοθεραπεύτρια Ayelet Dassa (2018) και ερευνήθηκε αρχικά μέσω συνεντεύξεων που διεξήγαγαν εκπαιδευόμενοι στη μουσικοθεραπεία και άλλα συναφή πεδία, με μεγαλύτερους ενήλικες του περιβάλλοντός τους (συγγενείς ή οικεία πρόσωπα). Αν και πρόκειται για ένα εργαλείο που χρειάζεται περαιτέρω έρευνα, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι συνέβαλε σε μια καλύτερη αίσθηση του εαυτού και της ταυτότητας των μεγαλύτερων ενηλίκων που συμμετείχαν, έδωσε την ευκαιρία για αναπόληση και ανάσυρση μνημών στην πορεία των σταδίων της ζωής τους, και τη δυνατότητα για επεξεργασία συγκεκριμένων συναισθηματικών στιγμών. Συγκεκριμένα, από την ανάλυση των συνεντεύξεων προέκυψε ότι οι μουσικές αναμνήσεις των μεγαλύτερων ενηλίκων προέρχονταν κυρίως από την παιδική ηλικία και την νεότητα, περίοδοι όπου μάλιστα η μουσική έπαιζε σημαντικό ρόλο στη ζωή τους, ότι η αμοιβαία εμπλοκή και ενασχόληση με τη μουσική ανέσυρε μακρινές αναμνήσεις με ζωντάνια και συναίσθημα που επηρέασε και τα δύο μέρη που συμμετείχαν στη συνέντευξη, και επίσης αποκάλυψε νέες και μη γνώριμες πλευρές των μεγαλύτερων ενηλίκων.
Τέτοιου τύπου εργαλεία και διαδικασίες μπορεί να φανούν πολύ βοηθητικά σε επαγγελματίες υγείας και φροντίδας που δουλεύουν με μεγαλύτερους ενήλικες. Μπορούν να αξιοποιηθούν συμπληρωματικά σε διαδικασίες υποστήριξης και εκτίμησης, με ανθρώπους με ένα ευρύ φάσμα δυσκολιών ή αλλά και υγιείς μεγαλύτερους ενήλικες και σε διαφορετικά πλαίσια, συμβάλλοντας στην ανάδειξη και κατανόηση πλευρών της ιστορίας και της ταυτότητάς τους.
Συνολικά, η μουσική μέσα από διαφορετικές δραστηριότητες και ασκήσεις μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο στην δουλειά με τους μεγαλύτερους ενηλίκους είτε ως ψυχαγωγική και ψυχοκοινωνική δραστηριότητα είτε ως θεραπευτικό εργαλείο. Και για τους επαγγελματίες φροντίδας επομένως, μπορεί να λειτουργήσει ως ένα μέσο επαφής και συμπληρωματικής φροντίδας στην καθημερινή πρακτική. Παρομοίως και οι δομές και τα πλαίσια φροντίδας χρειάζεται να ενισχύσουν την ενσωμάτωση μουσικών πρακτικών στις παροχές και στις παρεμβάσεις που υιοθετούν.
Βασικές Πηγές: Dassa, A. (2018). Musical Auto-Biography Interview (MABI) as promoting self-identity and well-being in the elderly through music and reminiscence. Nordic Journal of Music Therapy, 27(5), 419-430.
Hays, T., & Minichiello, V. (2005). The meaning of music in the lives of older people: A qualitative study. Psychology of Music, 33(4), 437–445
Ruud, E. (2012). The new health musicians. In R. Macdonald, G. Kreutz, & L. Mitchell (Eds.), Music, health, & wellbeing (pp. 87–96). Oxford, U.K: Oxford University Press
Saadon, M. (2020). Examining Music Self-Concept in Older Adults (Doctoral dissertation, Concordia University).
