Διαταραχές συμπεριφοράς σε ασθενείς με άνοια και τρόποι διαχείρισης
Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τις διαταραχές συμπεριφορές σε ασθενείς με άνοια ως ανάρμοστες συμπεριφορές που αποκλίνουν από την αναμενόμενη αντίδραση σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να είναι μεταξύ άλλων το άγχος, η απάθεια, η ευερεθιστότητα, η άρση αναστολών και το παραλήρημα.
Οι διαταραχές συμπεριφοράς πέρα από οικονομικό, είναι και ένα συναισθηματικό βάρος όχι μόνο για τον φροντιστή, αλλά και για τον ίδιο τον ασθενή. Η εύρεση τρόπου διαχείρισής τους προϋποθέτει την κατανόησή τους. Μόλις καταλάβουμε τι είναι αυτό που πυροδοτεί μια συμπεριφορά, τότε θα είναι πιο εύκολο να την διαχειριστούμε.
Τι πυροδοτεί τις διαταραχές συμπεριφοράς;
Δεν μπορούμε να μεταχειριζόμαστε όλους τους ασθενείς με άνοια με τον ίδιο τρόπο ακόμα κι αν τα συμπτώματα είναι κοινά. Οι άνθρωποι διαφέρουν μεταξύ τους γι’ αυτό και η προσέγγισή μας πρέπει να είναι εξατομικευμένη και να βασίζεται στις πληροφορίες που έχουμε συλλέξει από το ιστορικό του ασθενή.
Πολλές φορές, η προσωπικότητα συνδέεται με συγκεκριμένες συμπεριφορές. Για παράδειγμα, η απάθεια μπορεί να είναι πιθανή συμπεριφορά για έναν άνθρωπο που ήταν πάντα ντροπαλός στην ζωή του. Επίσης, είναι επιτακτικός ο καθημερινός έλεγχος της φαρμακευτικής αγωγής. Πολλά φάρμακα μπορούν να πυροδοτήσουν συμπεριφορικά προβλήματα. Λόγου χάρη, ο πόνος ή ο πυρετός που μπορεί να προκληθούν από μια αγωγή ίσως μεταφραστούν σε ανάρμοστες συμπεριφορές επειδή, συχνά, οι ασθενείς δεν μπορούν να μας το εκφράσουν διαφορετικά.
Ακόμη κι εμείς οι ίδιοι μπορεί να πυροδοτούμε μια συμπεριφορά. Είναι ο τόνος της φωνής μας ήρεμος και ο ρυθμός της ομιλίας κατανοητός; Μήπως είμαστε εκνευρισμένοι; Μήπως κάνουμε επιθετικές ή απότομες κινήσεις; Διατηρούμε βλεμματική επαφή; Δίνουμε τον απαραίτητο χρόνο στον άνθρωπο απέναντί μας ή βιαζόμαστε υπερβολικά; Υπάρχει πιθανότητα να φοράμε έντονο άρωμα ή πολλά αξεσουάρ που αποσυντονίζουν ή κάνουν ενοχλητικό θόρυβο καθώς κινούμαστε;
Μήπως υπάρχουν ανικανοποίητες ανάγκες; Πρέπει να επικεντρωθούμε σε αυτό που χρειάζεται ο ωφελούμενός μας. Μήπως πεινάει, ζεσταίνεται ή βαριέται; Μήπως νιώθει μόνος και χρειάζεται την προσοχή κάποιου;
Μια άλλη αιτία μπορεί να είναι οι καθημερινές, μαθημένες συμπεριφορές. Ενδέχεται να συντηρούμε και να ενισχύουμε μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά μέσω του τρόπου που αλληλεπιδρούμε. Είναι βοηθητικό να παρατηρήσουμε τι προηγείται της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, πως αντιδρούμε εμείς και πως τελειώνει το περιστατικό. Μήπως το άτομο γίνεται επιθετικό κάθε φορά που αρνούμαστε να κάνουμε κάτι και στο τέλος λυγίζουμε;
Τέλος, ενδέχεται να χρειάζεται τροποποίηση του περιβάλλοντος. Τα άτομα με άνοια παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευαισθησία στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και μειωμένη ικανότητα προσαρμογής στο στρες. Ερεθίσματα που είναι καλό να ελέγξουμε είναι ο φωτισμός (φυσικός και τεχνητός), η θερμοκρασία, τα χρώματα και ο θόρυβος.
Παραδείγματα τρόπων διαχείρισης διαταραχών συμπεριφοράς:
Η διαχείριση των διαταραχών συμπεριφοράς, ανάλογα και με το στάδιο της άνοιας, μπορεί να επιτευχθεί και με μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις (λ.χ. μουσικοθεραπεία, συμπεριφορική θεραπεία, εκπαίδευση προσωπικού, αισθητηριακές δραστηριότητες). Σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη η διεπιστημονική συνεργασία των επαγγελματιών φροντιστών, κυρίως όταν κρίνεται απαραίτητος ο συνδυασμός μη φαρμακολογικών και φαρμακολογικών παρεμβάσεων.
Απάθεια: Παροχή κινήτρου – εμπλοκή σε δράσεις που μπορεί να εκτελέσει – δράσεις με μουσική – καθιέρωση ρουτίνας
Άγχος: έλεγχος βασικών αναγκών – έλεγχος ερεθισμάτων – άγχος αποχωρισμού; – δράσεις με μουσική – μασάζ κι επαφή
Διέγερση: ακούμε και παρατηρούμε! Ίσως προσπαθεί να μας επικοινωνήσει μια ανάγκη– δεν μαλώνουμε- απόσπαση προσοχής – εκπαίδευση φροντιστή – έλεγχος αναγκών- ύπαρξη πόνου
Επανάληψη ερωτήσεων: βοηθάμε στο να βρίσκει την απάντηση (π.χ. ύπαρξη ημερολογίου σε εμφανές σημείο αν ρωτάει συνέχεια για την ημερομηνία)
Φυγές: συνοδεία σε συχνούς περιπάτους – μη αποκλειστικά σωματικός περιορισμός (το περπάτημα μπορεί να είναι το μόνο που του έχει μείνει)
Παραλήρημα: δεν θίγουμε τα πιστεύω του – κατανόηση της δικής του πραγματικότητας και μη απαίτηση κατανόηση της δικής μας – απόσπαση προσοχής
Άρση αναστολών: μήπως είναι αποτέλεσμα σύγχυσης ή ανάγκης για επαφή; – κρατάμε τον επαγγελματικό μας ρόλο και ύφος- δεν δείχνουμε σοκ – δεν ενισχύουμε την συμπεριφορά
Καταθλιπτική συμπτωματολογία: δράσεις με μουσική- δράσεις με ζώα (εφόσον αρέσει στο άτομο!)- σωματική άσκηση – δραστηριότητες αναπόλησης (reminiscence)
~~~Παρατήρηση, Κατανόηση, Εμπλοκή ατόμου~~~
Ενδεικτικές Βιβλιογραφικές Πηγές:
Mansfield, C. J. (2001). Nonpharmacologic Interventions for Inappropriate Bahaviors in Dementia: Review, Summary and Critique. American Journal of Geriatric Psychiatry, (9), 361-381.
Tampi, R. R., Williamson, D. (…) Cash, M. (2011). Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia: Part II- Treatment. Clinical Geriatrics.
Φωτογραφία από τον χρήστη Kindel Media στο Pexels