«Δεινόν το γήρας, ου γάρ έρχεται μόνον»: Η διαδικασία της γήρανσης
Η βιολογική διαδικασία της γήρανσης σηματοδοτείται από το τέλος της σωματικής ανάπτυξης και παραγωγικής ωριμότητα. Χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο μη αναστρέψιμων εσωτερικών και εξωτερικών αλλαγών.
- Δέρμα και εμφάνιση: π.χ. ρυτίδες, ελάττωση εφίδρωσης
- Κοινωνικοί ρόλοι: παππούς-γιαγιά, συνταξιοδότηση
- Μυοσκελετικό: π.χ. οστεοπόρωση, αρθρίτιδα
- Αποδυνάμωση ανοσοποιητικού: π.χ. αύξηση λοιμώξεων
- Γεννητικό: π.χ. εμμηνόπαυση/ μείωση τεστοστερόνης
- Καρδιαγγειακό: π.χ. κίνδυνος αρρυθμιών
- Αναπνευστικό: π.χ. μείωση χωρητικότητας πνευμόνων
- Ουροποιητικό: π.χ. μείωση νεφρικής λειτουργίας
- Γαστρεντερικό: π.χ. δυσλειτουργία κέντρου δίψας
- Αισθητήρια όργανα: π.χ. καταρράκτης
- Αυτόνομο νευρικό σύστημα: π.χ. θερμοκρασία και ύπνος
- Κεντρικό νευρικό σύστημα: π.χ. απώλεια νευρώνων
Οι επιπτώσεις των αλλαγών αυτών ενδέχεται να επιφέρουν συνέπειες σε ψυχολογικό, οργανικό και κοινωνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να νιώσει ότι χάνει την ταυτότητά του μετά τη συνταξιοδότηση ή να δεχτεί ένα πλήγμα στην αυτοεκτίμησή του λόγω των αλλαγών στην εμφάνιση. Άλλες συνέπειες μπορεί να είναι η μείωση της κινητικότητας και η εξάρτηση από άλλους, τα σεξουαλικά προβλήματα, η ακράτεια ή οι διαφορετικές διατροφικές ανάγκες.
Ποιος θεωρείται ηλικιωμένος;
Αν και δεν αναρωτιόμαστε συχνά ποιος θεωρείται νέος, πολλές φορές δημιουργείται σύγχυση για το ποιος θεωρείται ηλικιωμένος. Σε αυτό συμβάλλουν συχνά και τα αρνητικά στερεότυπα, η φοβία για αυτήν τη φάση ζωής που χαρακτηρίζουν την κοινωνία μας, όπως και η ίδια η λέξη «ηλικιωμένος». Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής επέβαλλε την αναθεώρηση των ηλικιακών ορίων-αν και η εναρκτήρια ηλικία παραμένει σταθερή-καθώς ένα άτομο 68 ετών δεν βρίσκεται στην ίδια κατάσταση και δεν έχει τις ίδιες ανάγκες με ένα άτομο 78 ή 88 ετών. Έτσι, χονδρικά, οι ηλικιακές ομάδες που απαρτίζουν τους μεγαλύτερους ενηλίκους είναι οι ακόλουθες:
- 65-74: νεότεροι μεγαλύτεροι ενήλικες (younger older adults)
- 75-84: μεγαλύτεροι ενήλικες (older adults)
- 85+ :υπερήλικες (oldest old). Εδώ, μιλάμε πια και για την λεγόμενη τέταρτη ηλικία η έναρξη της οποίας είναι σχετική (80-85 ετών). Ορίζεται ανάλογα με το μέσο όρο ζωής και από τον κίνδυνο αυξημένης ευαλωτότητας που συνήθως χαρακτηρίζει αυτές τις ηλικίες.
Συνεχίζει να εξελίσσεται ο άνθρωπος με τον ερχομό του γήρατος;
Η γήρανση είναι το αποκορύφωμα της ζωής του καθενός μας, ένα αποκορύφωμα που μας θυμίζει και τη θνησιμότητά μας. Στο χώρο της Εξελικτικής Ψυχολογίας, η ανάπτυξη κορυφώνεται στο τέλος της εφηβείας, μετά παραμένει σχετικά σταθερή, ενώ στο τέλος έρχεται η κατάπτωση. Η Θεωρία Επεξεργασίας Πληροφοριών παρουσιάζει τη γήρανση σαν μια διαδικασία απωλειών και ελλειμμάτων καθώς οι δυνατότητες του γνωστικού συστήματος για επεξεργασία πληροφοριών μειώνονται, ενώ και η Επιστήμη της Γενετικής τονίζει την κατάπτωση. Σύμφωνα με τη Θεωρία Ανάπτυξης Επιλεκτικής Βελτιστοποίησης με Αντιστάθμιση, με το πέρας της ηλικίας ναι μεν αρχίζει η κατάπτωση, αλλά παράλληλα ενισχύεται η συντήρηση και βελτιστοποίηση αυτών που μπορεί να κάνει ο καθένας μας και η ικανότητα αντιστάθμισης των απωλειών. Αυτό ακριβώς δείχνει την ικανότητά μας να προσαρμοζόμαστε.
Φυσιολογικό και παθολογικό γήρας
Φυσιολογική/Πρωτογενής γήρανση: καθολικές, αναπόφευκτες αλλαγές λόγω γενετικού προγραμματισμού –σταδιακή επιβράδυνση λειτουργιών (π.χ. αργό βάδισμα, περισσότερος χρόνος για υπολογισμούς)
Δευτερογενής γήρανση: παθολογικές συνέπειες είτε περιβαλλοντικών παραγόντων είτε βλαπτικών συμπεριφορών που δεν οφείλονται στην ηλικία καθαυτή– μη αναμενόμενες αλλαγές που επιδρούν σημαντικά στη λειτουργικότητα του ατόμου (π.χ. χρήση τροχήλατου για μετακίνηση, ανικανότητα εκτέλεσης υπολογισμών)
Δεν είναι το αναμενόμενο να έχουν όλοι οι μεγαλύτεροι ψυχολογικά προβλήματα, πολλές ασθένειες ή άνοια. Οι αλλαγές του γήρατος είναι αναπόφευκτες, ωστόσο η ένταση και οι συνέπειές τους διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο ανάλογα με το ποσοστό ευαλωτότητας του καθενός. Η κληρονομικότητα, η ψυχοσύνθεση, το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, η κοινωνική προσαρμογή και ευελιξία, τα κοινωνικά δίκτυα, τα γνωστικά αποθέματα και η υγιεινή διαβίωση αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για ένα πιο υγιές γήρας. Εξάλλου, αυτό ακριβώς περιγράφει η ενεργός γήρανση- έναν τρόπο ζωής που υπερβαίνει το φυσιολογικό γήρας υπογραμμίζοντας την καλή λειτουργικότητα και παραγωγικότητα που μπορεί να υπάρξει σε αυτήν τη φάση ζωής.
Ενδεικτικές πηγές:
Feldman S. R. (2019). ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. GUTENBERG.
Χολέβα Β., Παρλαπάνη Ε., Μποζίκας, Β. Π. & Φωκάς, Κ. (επιμ.). (2016). ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ. UNIVERSITY STUDIO PRESS.
